อารยธรรมอียิปต์โบราณ หรือไอยคุปต์ เป็นอารยธรรมที่เก่าแก่ที่สุดของโลก เป็นอารยธรรมที่รู้จักกันอย่างกว้างขวาง มีต้นกำเนิดแถบลุ่มแม่น้ำไนล์ ซึ่งเป็นแม่น้ำสายสำคัญของประเทศอียิปต์ในปัจจุบัน อารยธรรมอียิปต์ถูกยอมรับจากทั่วโลก และยกให้เป็นอารยธรรมที่เก่าแก่ของโลกเนื่องจากความเจริญก้าวหน้าทาวด้านศิลปะ การทำชลประทาน การเพาะปลูก เลี้ยงสัตว์ การทำปฏิทิน ซึ่งสิ่งเหล่านี้แสดงให้เห็นถึงความสามารถของกลุ่มคนที่มีการเจริญก้าวหน้า และก่อให้เกิดอารยธรรม อารยธรรมอียิปต์โบราณ แบ่งออกเป็น 3 ช่วง

อารยธรรมอียิปต์โบราณ สมัยก่อนราชวงศ์

สมัยก่อนราชวงศ์ (The Predynastic Period) เป็นช่วง 4,500 – 3,110 ปี ก่อนคริสกาล ในสมัยนั้นยังไม่มีประเทศอียิปต์ แต่มีหัวหน้าผู้นำด้านการปกครอง อียิปต์โบราณถูกแบ่งเป็น 2 ส่วนด้วยกัน คือ
– อียิปต์ตอนบน (The Upper Egypt) อยู่ทางทิศใต้ บริเวณนี้เป็นบริเวณป่าทึบ มีเกาะแก่งน้ำตก พื้นที่ในแถบนี้ไม่เหมาะแก่การเพราะปลูก จึงมีผู้คนอาศัยอยู่น้อย
– อียิปต์ตอนล่าง (The Lower Egypt) อยู่ทางทิศเหนือบริเวณปากแม่น้ำไนล์ ที่ไหลลงสู่ทะเลเมดิเตอร์เรเนียน ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของดินแดนอันอุดมสมบูรณ์รูปจันทร์เสี้ยว (Fertile Crescent) พื้นที่บริเณนี้เหมาะแก่การเพาะปลูก และอยู่อาศัย จึงทำให้บริเวณนี้มีผู้คนอาศัยอยู่อย่างหนาแน่น และทำให้เกิดการพัฒนาจากมนุษย์ยุคหิน รู้จักการเพาะปลูก เลี้ยงสัตว์ มากขึ้น ซึ่งนับเป็นต้นกำเนิด อารยธรรมอียิปต์ อย่างแท้จริง

อารยธรรมอียิปต์โบราณสมัยราชวงศ์

สมัยราชวงศ์ (The Dynastic Period) เป็นช่วง 3,100 – 940 ปี ก่อนคริสกาล ประเทศอียิปต์ได้ก่อตั้งขึ้นในช่วงนี้ มีการเกิดราชวงศ์ต่าง ๆ ขึ้น ซึ่งถูกแบ่งออกเป็น 4 สมัย

• สมัยต้นราชวงศ์ (The Protodynasic Period)

สมัยราชวงศ์ 3,110 – 2,665 ปี ก่อนคริสกาล อยู่ในช่วงราชวงศ์ 1 – 2 เกิดจากการที่ดินแดนอียิปต์ดบราณสิ้นสุดลง โดย เมเนส (Menes) ผู้นำอียิปต์ในสมัยนั้นรวบรวมดินแดนทั้ง 2 ของอียิปต์ได้สำเร็จ และแต่งตั้งตัวเองขึ้นปฐมกษัตริย์แห่งราชวงศ์ที่ 1 และแต่งตั้งเมืองเมมฟิศ (Memphis) เป็นเมืองหลวง

• สมัยอาณาจักรเก่า (The Old Kingdom)

สมัยอาณาจักรเก่า 2,665 – 2,180 ปี ก่อนคริสกาล ช่วงราชวงศ์ที่ 3 – 6 สมัยนี้ถูกเรียกว่า “สมัยพีระมิด (The Pyramid Age)” เพราะเริ่มมีการสร้างพีระมิดเกิดขึ้นเป็นครั้งแรก พีระมิดแห่งแรกถูกสร้างโดย กษัตริย์โจเชอร์ ของราชวงศ์ที่ 3 ที่เมือง สควารา (Saqqara) และมีการพัฒนาขึ้นมาเรื่อย ๆ จนเกิดพีระมิดที่ใหญ่ที่สุดนั่นก็คือ พีระมิดของกษัตริย์คูฟู ที่ตั้งอยู่ที่เมือง กีซ่า (Giza) หรือที่ในปัจจุบันเรียกว่า มหาพีระมิดแห่งกีซ่า (The Great Pyramid of Giza) สมัยอาณาจักรเก่า ได้สิ้นสุดลงในราชวงศ์ที่ 6 เนื่องจากเกิดการแย่งชิงอำนาจของเหล่าขุนนาง

พีระมิดที่สควารา (Saqqara)

มหาพีระมิดแห่งกีซ่า (The Great Pyramid of Giza)

• สมัยอาณาจักรกลาง (The Middle Kingdom)

สมัยอาณาจักรกลาง 2,050 – 1,786 ปี ก่อนคริสกาล ช่วงราชวงศ์ที่ 11 – 18 โดยกษัตริย์องค์สุดท้ายของราชวงศ์ที่ 11 ได้ปราบปรามขุนนาง และรวบรวมอียิปต์เข้าด้วยกันได้อีกครั้ง จากนั้นมีการฟื้นฟูบ้านเมือง แต่ต้องเสื่อมลงอีกครั้ง เป็นผลมาจากการแย่งชิงอำนาจเกิดขึ้นอีกครั้ง และถูกรุกรานจากศัตรูภายนอก จึงไม่สามารถรักษาดินแดนไว้ได้

• สมัยอาณาจักรใหม่ และสมัยจักรวรรดิ (The Middle Kingdom)

สมัยอาณาจักรใหม่ และสมัยจักรวรรดิ 1,554 – 1,090 ปี ก่อนคริสกาล ช่วงราชวงศ์ที่ 18 – 20 ในสมัยนี้มีเมืองธีปต์เป็นเมืองหลวง และเกิดจักรวรรดิอียิปต์เป็นครั้งแรก เพราะกษัตริย์ในช่วงนี้มีความสามารถด้านการปกครอง การรบ จึงทำให้สามารถปราบศัตรู และเหล่ากบฏขุนนางให้หมดไปได้ ในสมัยนี้อียิปต์มีการขยายดินแดนมากขึ้น โดยมีหลักฐานทางประวัติศาสตร์ที่กล่าวถึงกษัตริย์ที่สำคัญของอียิปต์ในสมัยนี้ ดังนี้

1. อาโมส (Ahmose 1) ปฐมกัตริย์แห่งอณาจักรใหม่ เป็นผู้ก่อตั้งอาณาจักรใหม่ขึ้น เป็นผู้ขับไล่ศัตรู และกำจัดเหล่าขุนนางได้สำเร็จ
2. อเมนโฮเตปที่ 1 และทัสโมสที่ 1 (Amenhotep 1 and Thutmose 1) กษัตริย์ทั้ง 2 พระองค์นี้มีความสามารถด้านการรบ และขยายอาณาเขตออกไป
3. พระนางฮัทเซฟซุท (Hatshepsut) เป็นพระมเหสีของทัสโมสที่ 2 และเป็นกษัตริย์หญิงองค์แรกของอียิปต์ ปกครองอียิปต์นานถึง 40 ปี ในช่วงนี้มีการฟื้นฟูด้านการค้า ศิลปกรรม และสถาปัตยกรรม
4. ทัสโมสที่ 3 (Thutmose 3) ได้รับการยกย่องให้เป็นนโปเลียนแห่งอียิปต์ มีความสามารถด้านการรบ และได้มีการจดบันทึกชัยชนะไว้ที่วิหารคาร์นัค เมืองเมมฟิส และเมืองธีปส์ ถูกกำหนดให้เป็นศูนย์กลางทางการปกครอง การค้า และวัฒนะธรรม
5. อเมนโฮเตปที่ 4 (Amenhotep 4) เป็นกษัตริย์นักปฏิรูปของอียิปต์ กำหนดให้ชาวอียิปต์เคารพบูชาสุริยเทพ ถือเป็นต้นกำเนิดความเชื่อในพระเจ้าองค์เดียว ของชาวอียิปต์
6. ตูตันคามุน (Tutankhamon) มีการย้ายเมืองหลวงกลับไปที่เมืองธีปส์ และยกเลิกศาสนาของอเมนโฮเตปที่ 4 ให้ชาวอียิปต์หันมาศรัทธาในเทพเจ้าอะเมน เร และองค์อื่น ๆ เหมือนเดิม
7. รามชีสที่ 2 (Ramses 2) เป็นกษัตริย์ผู้ยิ่งใหญ่องค์สุดท้าย เก่งในด้านการรบ สามารถรวบรวมดินแดนที่เสียไป และยุติสงครามได้ มีการปลดปล่อยฮิบรูให้พ้นจากการเป็นทาส ภายหลังการสิ้นพระชนม์ จักรดิอียิปต์โบราณได้เสื่อมลง เพราะกษตริย์ไร้ความสามารถในการรบและการปกครอง

อารยธรรมอียิปต์โบราณ สมัยภายใต้การปกครองของผู้รุกราน

สมัยภายใต้การปกครองของผู้รุกราน (The Period of Invasion) เป็นช่วง 940 ปี ก่อนคริสกาล เป็นต้นมา โดยในสมัยนี้อียิปต์ถูกปกครองจากชนภายนอกอียิปต์โบราณ และกินเวลาอย่างยาวนาน

• ลิบยาน (Libyans) ปกครองระหว่าง 940 – 710 ปี ก่อนคริสกาล
• เอธิโอเปียน (Ethiopians) ปกครองระหว่าง 736 – 657 ปี ก่อนคริสกาล
• อัสซีเรียน (Assyrians) ปกครองระหว่าง664 – 525 ปี ก่อนคริสกาล
• เปอร์เซียน (Persians) ปกครองระหว่าง 525 – 404 ปี ก่อนคริสกาล
• ระหว่าง 404 – 341 ปี ก่อนคริสกาล ผู้นำอียิปต์ได้มาปกครองอียิปต์โบราณเองอีกครั้ง
• เปอร์เซียน (Persians) ปกครองอีกครั้งระหว่าง 341 – 332 ปี ก่อนคริสกาล
• กรีก (Greek) ปกครองระหว่าง 332 – 30 ปี ก่อนคริสกาล คลีโอพัตรา ปกครองอียิปต์ในยุคนี้
• โรมัน (Romans) ปกครองระหว่าง 30 ปี ก่อนคริสกาล – ค.ศ. 395
  นำโดยออกัสตัส
• จักรวรรดิไปแซนไทน์ (Byzantine) ปกครองระหว่าง ค.ศ. 395 – 642
• มุสลิม (Muslims) ปกครองระหว่าง ค.ศ. 642